- Krótko o tym, co to były grody i jak wyglądały
- Rozmieszczenie na mapie Warszawy i związek z powstaniem Warszawy
- Gród jazdowski
- Gród bródnowski
- Gród warszawski
Krótko o tym, co to były grody i jak wyglądały
Grody to dawne osady obronne, na terenie których znajdowały się domostwa, gospodarstwa lub wczesne miasta a w późnym średniowieczu również warownie czy niewielkie twierdze. Grody były otoczone wałami, murami bądź ostrokołem a ich cechą charakterystyczną była trudna, najczęściej słabo dostępna lokalizacja, na przykład na wzniesieniu lub przy rzece. Mazowieckie grody najczęściej znajdowały się w pobliżu brodów lub dogodnych przepraw przez rzeki czy mokradła.
Pierwsze i zarazem najstarsze grody na ziemiach polskich wzniosła ludność kultury łużyckiej ponad 3000 lat temu, a dokładniej rzecz biorąc ok. 1300-400 p.n.e. W średniowieczu grody pojawiły się ponownie zarówno na ziemiach polskich, ale także w innych krajach słowiańskich.
W zależności od potrzeb, takie konstrukcje pełniły różne funkcje. Były to między innymi grody kasztelańskie (ośrodki władzy administracyjnej), grody militarne czy grody obronno-mieszkalne. W państwie polskim grody stanowiły siedziby władz, garnizonu wojów i urzędników, którzy zarządzali przyległym terenem. Część z grodów przyczyniła się do powstania miast, bo wokół grodów tworzyły się osady.
Ciekawostką jest informacja, iż od XIV wieku grodem zaczęto nazywać również zamek będący siedzibę starosty. Stąd się wzięło określenie grodzki, odwołujący się do sądu, urzędu czy księgi. Szczątki po grodach, w formie rozsypanych wałów określa się mianem grodzisk.
Rozmieszczenie na mapie Warszawy i związek z powstaniem Warszawy
Na terenach obecnej Warszawy mieściły się trzy grody: jazdowski, bródnowski i warszawski. Lokalizacja dwóch grodów umożliwiała strzeżenie dogodnych miejsc przeprawy przez Wisłę w granicach obecnej Warszawy. Według geologów Warszawa posiada trzy miejsca na Wiśle, gdzie tworzą się wypłycenia dogodne do przepraw. Znajdują się one na wysokości Jazdowa, Kamionu oraz trzeciego grodu – grodu warszawskiego. W tych samych miejscach są dziś trzy mosty: Łazienkowski, Poniatowski oraz Śląsko-Dąbrowski. Okazuje się, że doświadczenie naszych przodków przydało się i co więcej ta wiedza jest nadal aktualna mimo że czasy się zmieniły. Powstanie grodów można zdefiniować jako początek powstawania Warszawy. Pierwsze osady nad Wisłą przyczyniły się do kilkusetletniego rozwoju miasta, który trwa aż po dziś dzień. Poniżej mapa z lokalizacjami średniowiecznych grodów.
Gród jazdowski
Jak wiadomo grody lokowano w pobliżu dogodnych przepraw przez rzeki. Nazwa Jazdów ma związek z przeprawą i wywodzi się od słowa „przejazd„. Na podstawie informacji topograficznych i historycznych, ale również badań archeologicznych wnioskuje się, że gród położony był na południe od wąwozu obecnej ulicy Agrykola, a dokładniej na obecnym obszarze Ogrodu Botanicznego UW i Łazienek Królewskich w sąsiedztwie budynku Starej Oranżerii (Starej Pomarańczarni). Niestety szczupłość materiałów nie pozwala precyzyjnie stwierdzić położenia grodu. Ponad to odkryte relikty świadczą o występowaniu w tym miejscu dwóch grodów, jeden z nich datowany na VII-VIII wiek, drugi natomiast na XIII-XIV wiek. O drugim wiadomo, że posiadał wał obronny, rezydencję książęcą, zabudowania służby, kościół i wieżę mieszkalną.
Obecnie na prawdopodobnym miejscu grodu stoi upamiętniająca kolumna z orłem i datą 1262, która jest tu podana nie bez powodu. Właśnie w tym roku miał miejsce najazd dokonany przez ówczesnego księcia litewskiego Mendoga. W nocy z dnia 23 na 24 czerwca, w momencie gdy mieszkańcy grodu świętowali pogańskie święto najkrótszej nocy (Noc Kupały) Litwini wraz z posiłkującymi się oddziałami riazańskimi zaatakowali gród. Pamiętny najazd spowodował odsunięcie Mazowsza od głównego nurtu politycznych przemian Polski.
Gród bródnowski
W Lasku Bródnowskim, na obszarze dzielnicy Targówek, w rejonie ulicy Malborskiej mieszczą się pozostałości po grodzisku Bródno. To pierwszy znany nam ślad organizacji państwowej na obszarze Warszawy. Badania archeologiczne prowadzone w latach pięćdziesiątych XX wieku potwierdziły ślady osadnictwa datowane na X-XI wiek. Do dzisiaj specjaliści debatują nad funkcją bródnowskiej konstrukcji. Jedni twierdzą, że strzegł przeprawy przez Wisłę (warto podkreślić, że przebieg koryta Wisły znacznie się różnił od obecnego), drudzy sądzą, iż strzegł pasma bagien oddzielających równinę praską od przyległych terenów na wschodzie i północy.
Jak uważają archeolodzy gród pełnił funkcję o charakterze obronnym, był również siedzibą władcy. Miał za zadanie kontrolować pobliskie bagna i lokalny ciek wodny. W razie zagrożenia, oferował schronienie dla ludności z pobliskiej osady. To także pierwsze dzieło architektury obronnej na terenie stolicy (pomijając pierwszy gród Jazdów z VII-VIII wieku).
Jesteście ciekawi w jaki sposób były zbudowane tego typu grody? Ten bródnowski wał składał się z grubych pali drewna układanych w warstwach naprzemiennie raz w wzdłuż raz w poprzek. Całość była przysypana gliną i ziemią w celu wzmocnienia i ochrony przed niszczeniem. Na wierzchołku wału znajdował się drewniany sokół. Do grodu można było się dostać za pomocą bramy od strony południowej bądź pomostem od strony zachodniej.
Upadek grodu nastąpił najprawdopodobniej w pierwszym dziesięcioleciu XI wieku, przyczyną miał być pożar.
Odwiedziny w bródnowskim grodzie warto połączyć ze spacerem po Lesie Bródnowskim, która oferuje nam atrakcje takie jak kilka ścieżek dla biegaczy, ścieżka przyrodnicza (wraz z drewnianym pomostem), drewniany plac zabaw dla najmłodszych, siłownia plenerowa czy mnóstwo tablic tematycznych w pobliżu grodziska.
Na zdjęciu powyżej widać propozycję spaceru po bródnowskim lasku. Naszym zdaniem spacer najlepiej zacząć od ulicy Przy Grodzisku przy drewnianej bramie (GPS: N 52.292810, E 21.057755) bądź od ulicy Głębockiej w pobliżu przystanku autobusowego Malborska 02 (GPS: N 52.297817, E 21.056821). Opcja pierwsza oferuje bezpłatny parking w pobliżu.
Gród warszawski
Ostatni z grodów posiada jakże oryginalną nazwę – gród warszawski. Gród ten powstał po zniszczeniu grodu w Jazdowie w 1262 i 1281 roku, co zmusiło mazowieckich władców do stworzenia nowej warowni w innym miejscu. Na tę decyzję wpływ miał także fakt, iż większość mazowieckich grodów w tym Czersk i Płock zostało w tamtym czasie zrujnowanych. I tak w drugiej połowie XIII wieku powstał gród w formie ziemnego nasypu na owalnym planie co świadczyło o cywilizacyjnym opóźnieniu Mazowsza i wyznaczało górną granicę budowy tego typu obiektów. Gród warszawski ulokowano około 4 km na północ od grodu jazdowskiego, na cyplu skarpy wiślanej. Takie umiejscowienie nie budzi żadnych wątpliwości i nikogo nie zaskakuje, bo wiele podobnych grodów Mazowsza Nadwiślańskiego umiejscawiano w tego typu lokalizacjach (np. Czersk, Dobrzyń, Wyszogród czy Płock).
Problemem pozostaje jednak dokładna lokalizacja grodu i data powstania, które do dnia dzisiejszego wzbudzają emocje wśród naukowców. Jedni obstają przy tym, że gród mieścił się w miejscu obecnego Dziedzińca Trójkątnego, inni że w rejonie Domu Dużego. Precyzyjne określenie lokalizacji utrudniają prowadzone wielokrotnie niwelacje terenu w rejonie Zamku Królewskiego.
Pewne jest za to, iż gród warszawski z biegiem lat został przekształcony w zamek. Pierwszymi murowanymi elementami grodu przekształconego w zamek są: Wieża Grodzka, dwie główne bramy miejskie i 300-metrowy odcinek arkadowy muru miejskiego, o czym świadczy użycie do budowy takiej samej cegły. Wieża Grodzka była główną wieżą zamkową, na co wskazują 3 metrowe ściany w zachowanej kondygnacji przyziemnej oraz wymiary w innych fragmentach militarnych zamku. To także jeden z elementów charakterystycznych polskich zamków z XIII-XIV wieku. Podobne wieże znajdziemy w zamku w Iłży, Poznaniu, Łęczycy czy Kruszwicy.
AUTOR: Julia (16 lat)
Podobał Wam się wpis? Co myślicie o tym miejscach? A może macie jakieś sugestie? Koniecznie dajcie znać w komentarzach, to dla nas bardzo ważne 😊
