Wiedzieliście, że Warszawa posiadała forty? Do czasów współczesnych przetrwały 23 forty, przed laty było ich więcej! 23 forty, bo o nich będzie mowa w tym wpisie są zachowane w różnym stanie. Jedne z nich są już ruinami, inne są zagospodarowane, a z pozostałych prawie nic nie zostało. Większość z nich nie posiada jakiegokolwiek oznaczenia. Poniżej znajduje się mapa fortów zachowanych do dziś.
Spis treści:
- Forty pierścienia zewnętrznego:
- Fort VI Okęcie
- Fort V Włochy
- Fort IV Chrzanów
- Fort III Blizne
- Fort IIA Babice-Radiowo
- Fort IX Czerniaków-Dąbrowskiego-Sadyba
- Fort II Wawrzyszew
- Fort VIIA Służewiec
- Fort VII Zbarż
- Fort X Augustówka-Siekierki
- Fort I Bielany
- Fort VIII Służew
- Forty pierścienia wewnętrznego
- Fort Cze-Piłsudskiego
- Fort P Parysów (Fort Bema)
- Fort M-Mokotów
- Fort Szcza-M Rakowiec
- Fort W-Szcza Odolany
- Fort Szcza-Szczęśliwice
- Cytadela i okoliczne forty:
- Fort Sokolnickiego (Siergieja) Cytadeli Warszawskiej
- Fort Śliwickiego Cytadeli Warszawskiej
- Fort Traugutta (Aleksieja)
- Fort Legionów
- Cytadela Warszawska
Na poniższej mapie możecie zobaczyć rozmieszczenie wszystkich fortów, które kiedykolwiek istniały w stolicy. Warto zauważyć, że Fort Jasińskiego jest jedynym zachowanym fortem do dnia dzisiejszego po prawej stronie Wisły. Po pozostałych niewiele lub nic nie zostało … .
My zwiedzanie fortów zaczęliśmy w marcu 2021 roku, lecz tak naprawdę część z fortyfikacji była nam już dobrze znana wiele lat wcześniej. Byliśmy na przykład już wcześniej dwukrotnie z wizytą w Cytadeli Warszawskiej w Muzeum X Pawilonu Cytadeli Warszawskiej. To tam rozwiązywaliśmy jeden z questów znajdujących się na terenie stolicy. Do większości fortyfikacji dojechaliśmy rowerami, myślę, że to ciekawy pomysł na rowerową wycieczkę po stolicy. 😊
Teraz wypadałoby wspomnieć o historii warszawskich fortów oraz ich przeznaczeniu. Forty dzielą się na dwa pierścienie: zewnętrzy i wewnętrzny oraz pozostałe budowle fortyfikacji. Jako pierwsza została wzniesiona Cytadela Aleksandrowska oraz siedem fortów. Niestety ich konstrukcje nie spełniały wymagań i służyły jedynie celom policyjnym. Duży wpływ na rozbudowę fortyfikacji miał kongres berliński oraz sojusz między Austro-Węgrami i Niemcami. Ostateczna decyzja dotycząca budowy dwóch pierścieni fortów: zewnętrznego, obejmującego tereny po prawej stronie Wisły oraz wewnętrznego skupiającego się na lewej stronie Warszawy zapadła w 1879 roku, a realizacja nastąpiła kilka lat później. Jednak jak się potem okazało standard fortyfikacji nie należał do najlepszych. Pomimo braku elementów pancernych czy stanowisk ułatwiających ukrytą obserwacje, warszawskie forty były bardzo dobrze zlokalizowane. Wszystkie umocnienia były powiązane z siecią dróg fortecznych oraz zawierały magazyny i koszary.
Forty pierścienia zewnętrznego:
Fort VI Okęcie
(ul. Pawła Lipowczana 6, Warszawa)
Obecnie z tego fortu niewiele zostało, można jedynie zauważyć fosę i wał z murami. Będąc koło fortu warto za to udać się do Pomnika ofiar katastrofy samolotu „Mikołaj Kopernik”, w której zginęła m.in. słynna polska piosenkarka Anna Jantar. Obok pomnika wypisane są wszystkie imiona i nazwiska osób, które zginęły 14 marca 1980 roku.
Fort V Włochy
(ul. Ryżowa, Warszawa)
Fort ten znajduje się pomiędzy cmentarzami. Dojście do niego nie jest zbyt skomplikowane. Idąc ulicą Ryżową od alei 4 Czerwca 1989 roku po prawej stronie ujrzycie niewielki parking, a za nim tablicę dotyczącą właśnie tego fortu. Aby dostać się do samego fortu trzeba iść przed siebie po ziemnych wałach do momentu gdy zobaczycie boisko piłkarskie dla dzieci oraz fort.
Fort IV Chrzanów
(ul. Kopalniana, Warszawa)
To jeden z najbardziej „dzikich” fortów w Warszawie. To co najbardziej nas w nim zdziwiło to jego lokalizacja. Jest on bowiem ukryty wśród bloków mieszkalnych czy domów jednorodzinnych. My początkowo jechaliśmy ulicą Kopalnianą, myśląc, że dojedziemy do jakiegoś wejścia na teren fortu. Niestety na końcu okazało się, że w tamtym miejscu jest budowa i nie ma wstępu. Więc byliśmy zmuszeni przedzierać się po zaroślach.
Jak się potem okazało jest inna, szybsza i łatwiejsza możliwość dotarcia do fortu. Wystarczy udać się pod wskazane współrzędne (GPS: N 52.221716, E 20.893429) i skręcić w ścieżkę w lewo, którą dojdzie się do fortyfikacji. Ten fort tak jak wiele innych nie jest w dobrym stanie.
Fort III Blizne
(ul. Lazurowa 178, Warszawa)
Do tego fortu dojazd/dojście jest bardzo proste. Wystarczy udać się pod wskazany adres. Na terenie fortu znajduje się obecnie paintball.
Fort IIA Babice-Radiowo
(ul. Radiowa 33, Warszawa)
Jest to jeden z fortów, który jest niedostępny dla ludzi z zewnątrz ze względu na położenie na terenie wojskowym. Fortyfikacja jest otoczona przez Rodzinne Ogrody Działkowe „Radiowo Fosa II”. W pobliżu znajduje się ścieżka przyrodniczo-dydaktyczna „Śladami Łosia” oraz pozostałości po Transatlantyckiej Radiotelegraficznej Centrali Nadawczej.
Fort IX Czerniaków-Dąbrowskiego-Sadyba
(ul. Powsińska 13, Warszawa)
Na terenie tego fortu znajduje się obecnie Muzeum Polskiej Techniki Wojskowej, które w swoich zbiorach posiada sprzęt ciężki Wojska Polskiego i armii obcych. Zwiedzanie dobywa się zarówno w plenerze jak i w budynku.
Fort II Wawrzyszew
(ul. Księżycowa 76, Warszawa)
Do tego fortu wstąpiliśmy w drodze powrotnej z wycieczki rowerowej po Lesie Bemowo. Obecnie swoją siedzibę ma tam jedna z warszawskich firm oferujących przeprowadzki. Z tegoż powodu mieliśmy utrudniony dostęp do fortyfikacji i niewiele udało nam się zrobić fajny zdjęć. Nie wyszło nam do końca z fortem, ale za to mogliśmy podziwiać liczne samoloty lądujące na lotnisku Warszawa-Babice.
Fort VIIA Służewiec
(aleja Lotników 1, Warszawa)
Niestety nie mieliśmy możliwości podejścia bliżej do fortu. Pan pilnujący tutejszego parkingu odmówił nam wstępu niby ze względu na obecną pandemię. Na pewno kiedyś tu jeszcze wrócimy!
Fort VII Zbarż
(N 52.170729, E 20.982929)
Fortyfikacja znajduje się pomiędzy Lotniskiem Chopina a drogą S79, a dokładnie przy ulicy Wirażowej. Niestety nie ma możliwości wejścia do wnętrz fortu. Jego pozostałości widać jedynie z pewnej odległości.
Fort X Augustówka-Siekierki
(N 52.209190, E 21.087291)
Myślę, że to jeden z najsłabiej zachowanych fortów, zaraz po Forcie I Bielany. Pozostał po nim jedynie wał. Obecnie na jego terenie znajduje się strzelnica. Jadąc rowerami do fortu widzieliśmy na podporach wiaduktu tzw. sztukę uliczną.
Fort I Bielany
(N 52.298899, E 20.945588)
Myślę, że to najgorzej zachowany fort jaki zobaczyliśmy. Długo szukaliśmy jakichkolwiek pozostałości po nim. Po jakimś czasie udało nam się dostrzec ceglane fragmenty. Będąc w tej lokalizacji warto zawitać na Cmentarz Żołnierzy Włoskich. Nam się nie udało tam wejść, bo był niestety zamknięty, ale na pewno tu jeszcze kiedyś zajrzymy.
Fort VIII Służew
(ul. Dolina Służewiecka, Warszawa)
To jeden z tych lepiej zachowanych i zadbanych obiektów. W jego wnętrzu znajdują się lokale usługowe i gastronomiczne.
Forty pierścienia wewnętrznego
Fort Cze-Piłsudskiego
(ul. Ludwika Idzikowskiego 2E, Warszawa)
To jedyny fort, na terenie którego mieszkają ludzie. W koszarach jest możliwość wynajęcia przestrzeni na prestiżowe biuro czy restaurację. Podobnie jak w przypadku poprzedniego fortu jest on zadbany i w dobrym stanie technicznym.
Fort P Parysów (Fort Bema)
(N 52.256397, E 20.938902)
Myślę, że to jeden z tych najciekawszych fortów, ponieważ wokół niego jest park oraz fosa. Okalająca go woda jest miejscem rekreacji w sezonie letnim. Można tutaj popływać kajakiem. Najszybciej można się tu dostać od ulicy Obrońców Tobruku bądź ulicy Księcia Bolesława.
Fort M-Mokotów
(ul. Racławicka 99, Warszawa)
Przed wejściem do fortu po lewej stronie znajdują się parkingi. Po przekroczeniu szlabanu dochodzimy do Instytutu Fotografii, za oknami widać pracujących ludzi.
Fort Szcza-M Rakowiec
(N 52.200412, E 20.973846)
To niestety jeden z tych obiektów, po których zostało w sumie niewiele. Pomiędzy blokami na skrawku zielonej przestrzeni wystają fragmenty betonowe. Nie ma możliwość wejścia do fortu. Szkoda, że tego typu obiekty są zapomniane i tak niszczeją.
Fort W-Szcza Odolany
(N 52.215029, E 20.935214)
Długo szukaliśmy tegoż fortu. Gdy już byliśmy blisko okazało się, że znajduje się tu Stacja Techniczno -Postojowa Warszawa Szczęśliwice. Z tego właśnie powodu nie mogliśmy wejść na jego teren. Szukając fortu mieliśmy okazję zobaczyć wiele starych lokomotyw i wagonów odstawionych na bocznice.
Fort Szcza-Szczęśliwice
(N 52.206770, E 20.949876)
Chyba nie muszę dużo pisać o stanie tych bunkrów … . Niestety w ich wnętrzu jest bardzo dużo śmieci i niepotrzebnych gratów. Nie jest to zbyt bezpieczne miejsce, chodzi tędy wiele pijanych osób. Niedaleko są Rodzinne Ogródki Działkowe.
Cytadela i okoliczne forty:
Fort Sokolnickiego (Siergieja) Cytadeli Warszawskiej
(ul. Stefana Czarnieckiego 51, Warszawa)
Budowla ta otoczona Parkiem Stefana Żeromskiego stanowiła kiedyś na pewno świetny punkt obronny. Teraz we wnętrzach fortu jest Centrum Sztuki. W czerwcu 2021 roku zorganizowano tu kilka wydarzeń, wystaw czy filmów. Sam budynek jest wyremontowany i prezentuje się świetnie.
Fort Śliwickiego Cytadeli Warszawskiej
(ul. Jagiellońska 49A, Warszawa)
Z tym fortem także mieliśmy problem, nie było go tak łatwo znaleźć, a to dlatego że ukryty był za nowym osiedlem. Z trudem odnaleźliśmy pamiątkową tablicę. Przy forcie jest parking dla okolicznych mieszkańców.
Fort Traugutta (Aleksieja)
(ul. Międzyparkowa 4A, Warszawa)
Jak widać na zdjęciu poniżej fort otoczony jest ogrodzeniem i znajduje się na terenie należącym do klubu tenisowego. Mogliśmy go oglądać jedynie zza płotów i siatek.
Fort Legionów
(ul. Zakroczymska 12, Warszawa)
Fort Legionów znajdziemy niedaleko Stadionu Polonii Warszawy. Dumnie stojąca konstrukcja prezentuje się całkiem zacnie w porównaniu to fortów należących do pierścienia wewnętrznego i zewnętrznego. Można budowlę obejść wokoło oraz zwiedzać ją przez cały rok. Termin i godzinę zwiedzania trzeba ustalić wcześniej telefonicznie, pod numerem 602 494 806.
Cytadela Warszawska
(ul. Czujna, Warszawa)
Zwiedzając Warszawę oczywiście warto zajrzeć przede wszystkim do Cytadeli. Ta XIX-wieczna budowla pamiętająca czasy powstania listopadowego stoi nad Wisłą do dnia dzisiejszego. Jeśli będziecie zwiedzać cytadelę, warto wykonać tam jeden z questów aby dowiedzieć się o cytadeli czegoś więcej. Zajrzyjcie do naszego wpisu: Warszawskie questy, znajdziecie tam więcej szczegółów.
AUTOR: Julia (16 lat)
Podobał Wam się wpis? Co myślicie o tym miejscu? A może macie jakieś sugestie? Koniecznie dajcie znać w komentarzach, to dla nas bardzo ważne 😊
Świetne informacje, o budynkach, które codziennie mijamy i nawet nie mamy pojęcia, że były częścią większej całości. Podziwiam determinację w dotarciu do wszystkich miejsc. Bardzo ciekawe przedstawienie tematu. Proponuję promować swoją stronę na portalach Warszawy i cyklistów warszawskich. Wielkie podziekowania za taką wspaniałą pracę. Pozdrawiam i życzę więcej takich stron.
Lokalna Patriotka
Dziękujemy za wyrazy uznania 😋